พิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติ ช้างต้น ตั้งอยู่บริเวณข้างรัฐสภา ถนนอู่ทองใน เขตดุสิต
ภายในรั้วเดียวกันกับพระที่นั่งวิมานเมฆ เดิมเป็นโรงช้าง สำหรับช้างต้นหรือช้างเผือก
ที่ขึ้นระวางเป็นช้างหลวงของพระมหากษัตริย์ สร้างในสมัยรัชกาลที่ 5 และอีกหลังหนึ่ง
สร้างในสมัยรัชกาลที่ 7 ภายในเก็บรักษาโบราณวัตถุเกี่ยวกับช้างต้น อาทิ งาของช้างต้น
ในรัชกาลต่าง ๆ หนังช้างเผือกดอง เครื่องราง มีการแสดงนิทรรศการเกี่ยวกับความเชื่อ
พระราชพิธีสมโภชช้างต้น รายนามของช้างต้นในรัชกาลปัจจุบัน และช้างต้นจำลองขนาดเท่าช้างจริง
เปิดให้เข้าชมทุกวัน เวลา 9.00 – 16.00 น. ค่าเข้าชมทั้งชาวไทยและต่างประเทศ คนละ 5 บาท
โทร. 0 2282 3336 หรือดูเว็บไซต์ www.thailandmuseum.com
ช้างต้น หมายถึง ช้างที่ได้รับการขึ้นระวางเป็นช้างหลวงส่วนพระองค์ของพระมหากษัตริย์
ในสมัยโบราณได้แบ่งช้างต้นออกเป็น ๓ ประเภท ดังนี้
๑.ช้างศึกที่ทรงออกรบ
๒.ช้างสำคัญซึ่งมีลักษณะเป็นช้างมงคลตามตำราคชลักษณ์ แต่ไม่สมบูรณ์หมดทุกส่วน
๓.ช้างเผือกซึ่งมีลักษณะถูกต้องตามตำราคชลักษณ์อย่างสมบูรณ์
ช้างสำคัญในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ที่ทรงโปรดฯให้ประกอบพระราชพิธี
สมโภชขึ้นระวางเป็นช้างต้น ตั้งแต่ปีพุทธศักราช ๒๕๐๒ – ๒๕๒๑ มีทั้งสิ้น ๑๒ เชือก
๑.พระเศวตรอดลุยเดชพาหน ภูมิพลนาคบารมีฯ สมโภชขึ้นระวาง ณ โรงช้างต้น พระราชวังดุสิต
เมื่อวันที่ ๑๑ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๕๐๒
๒.พระเศวตรรัตนกวี สมโภชขึ้นระวางที่จังหวัดเชียงใหม่ เมื่อวันที่ ๒๔ มกราคม พุทธศักราช ๒๕๐๙
๓.พระเศวตรสุรคชาธาร สมโภชขึ้นระวางที่จังหวัดยะลา เมื่อวันที่ ๑๑ มีนาคม พุทธศักราช ๒๕๑๑
๔.ช้างพลายแก้ว ยังมิทันได้ขึ้นระวางก็ล้มเสียก่อน ปีพุทธศักราช ๒๕๑๙
๕.พระศรีเศวตรศุภลักษณ์ สมโภชขึ้นระวาง ณ โรงช้างต้น สวนจิตรลดา พระราชวังดุสิต
เมื่อวันที่ ๗ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๕๑๘
๖.ช้างพลายก้อง ล้มก่อนน้อมเกล้าน้อมกระหม่อมถวาย
๗.พระเศวตรสุทธวิลาศ สมโภชขึ้นระวาง ณ โรงช้างต้น สวนจิตรลดา พระราชวังดุสิต
เมื่อวันที่ ๒๕ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๕๒๕
๘.พระวิมลรัตนกิริณี สมโภชขึ้นระวาง ณ โรงช้างต้น สวนจิตรลดา พระราชวังดุสิต
เมื่อวันที่ ๓๐ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๕๒๐
๙.พระศรีนรารัฐราชกิริณี สมโภชขึ้นระวางที่จังหวัดนราธิวาส เมื่อวันที่ ๒๔ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๕๒๐
๑๐. พระเศวตรภาสุรคเชนทร์ สมโภชขึ้นระวางที่จังหวัดเพชรบุรี เมื่อวันที่ ๒๕ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๒๑
๑๑.พระเทพวัชรกิริณี สมโภชขึ้นระวางที่จังหวัดเพชรบุรี เมื่อวันที่ ๒๕ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๒๑
๑๒.พระบรมนขทิศ สมโภชขึ้นระวางที่จังหวัดเพชรบุรี เมื่อวันที่ ๒๕ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๒๑
ในห้องจัดแสดงนี้ก็ยังมีโบราณวัตถุที่เกี่ยวข้องกับช้างมาจัดแสดงประกอบ
นอกจากความรู้เชิงประวัติศาสตร์เรื่องช้างคู่พระบารมี ก็ยังมีโบราณวัตถุอื่นๆแสดงอีกด้วย
เช่น งาของพระยาช้างต้นในรัชกาลต่างๆ แส้หางช้าง และพิสมร หรือ เครื่องรางสำหรับช้าง
ยันต์พระอรหันต์ 8 ทิศที่เอาไว้แขวนในโรงพิธีรับและสมโภชขึ้นระวางช้างสำคัญ